Krótka historia histerii: Sokrates, Freud, Lacan

We włoskim dokumencie: „Klimt i Schiele. Eros i Psyche”, w reż. Michele Mally, z 2018 r. jest mowa o niezwykłym momencie dla sztuki, literatury i muzyki, w którym w Wiedniu przełomu wieków, wśród artystów krążą nowe idee, Freud odkrywa popędy psychiki, a kobiety zaczynają walkę o uzyskanie niezależności. Dzieje się to w czasie, gdy po I w. św. rozpada się imperium austro-węgierskie; w Wiedniu kończy się złoty wiek, a 20 mln ludzi pada ofiarą epidemii zabójczej grypy zwanej „hiszpanką”.

Jesienią 1918 r. umiera na nią także Egon Schiele, który parę miesięcy wcześniej, w serii obrazów i rysunków, przedstawił w zupełnie nowy sposób ludzkie cierpienie, śmierć i seksualność (w tym autoerotyczną). Nowatorstwo jego przedstawienia ludzkich niepokojów, żądz i pragnień uznano za pornograficzne. Kilka miesięcy wcześniej, w efekcie tej samej epidemii, zmarł jego nauczyciel i przyjaciel Gustav Klimt, także przedstawiający motywy erotyki, ale w szczególności ciała kobiecego. Choć w historii sztuki zasłynął on jako ktoś, kto w ramach modernizmu stworzył nowy prąd artystyczny zwany secesją, jego malowidła na suficie Uniwersytetu Wiedeńskiego w 1900 r. również zostały uznane za zbyt odważne…

W filmie tym pod adresem Freuda padło następujące zdanie: „psychoanaliza to kontrowersyjna metoda”. Choć minęło ponad sto lat, dziś słychać je nadal na wydziałach psychologii, szczególnie wobec psychoanalizy Lacana. Wydaje się, że jest coś co łączy reakcję na psychoanalizę z reakcją na obraz Klimta: „Judyta z głową Holofernesa”, z 1901 r.

Motyw Judyty i Holofernesa był często przedstawiany przez malarzy w różnych epokach (np.: Botticelli, Giorgione, Cranach Starszy, Caravaggio, Tintoretto, Rubens). Chodzi w nim o odwołanie do historii biblijnej, opisanej w apokryficznej Księdze Judyty (Jud. 2,6), w której w 659 r. p.n.e. babiloński król Nabuchodonozor rozkazał jednemu ze swych wodzów, Holofernesowi zaatakować wszystkie kraje leżące na zachód od Niniwy. Poddali mu się wszyscy z wyjątkiem Izraelitów, którzy wznieśli fortyfikacje wokół Betulii. Holofernes uznał, że miasto jest trudne do zdobycia, więc rozpoczął jego oblężenie. Gdy mieszkańcom zagroziła śmierć głodowa, młoda urodziwa wdowa Judyta postanowiła się poświęcić i dokonać „czynu, który przejdzie do pamięci na wszystkie pokolenia…” (Jud. 8,32). Udała się do obozu Holofernesa udając zdrajczynię. Po tym jak udało jej się go w sobie rozkochać i spoić, chwyciła za miecz i ucięła mu głowę. Pozbawieni wodza Asyryjczycy uciekli z miasta w panice.